Το Candiadoc συνεργάζεται με τον Εκπαιδευτικό Οργανισμό ‘Ορίζοντες’ για την παρουσίαση των προτεινόμενων θεμάτων για τις Πανελλαδικές Εξετάσεις, κάθε Δευτέρα και Παρασκευή.
Σήμερα τα προτεινόμενα θέματα στη Νεοελληνική Γλώσσα Γενικής Παιδείας Γ’ Λυκείου και στην Φυσική Θετικής & Τεχνολογικής Κατεύθυνσης Γ’ Λυκείου.
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΚΕΙΜΕΝΟ
Δεν μαθαίνουμε πια λοιπόν μόνο να είμαστε τύποις εγγράμματοι, να διαβάζουμε με ευλάβεια ή να απορρίπτουμε με ασέβεια τους κατεστημένους κώδικες, να γνωρίζουμε τις αμετακίνητες «αρχές» που διέπουν την κοινωνία μας και να εξοικειωνόμαστε με τις τρέχουσες αξίες και ιδέες. Για να μετάσχουμε στη ρευστή universalitas* της εποχής μας, καλούμαστε επίσης να χειριζόμαστε με άνεση το επερχόμενο απρόβλεπτο, να καλλιεργούμε το νέο, να φετιχοποιούμε* το ευέλικτο. Οφείλουμε να κατακτούμε τις υπό συνεχή αναθεώρηση γλώσσες των Η/Υ, και των δια-, υπερ-, και παρα-δικτύων, να κυβερνούμε αυτοκίνητο, ταχύπλοο, ιστιοσανίδα και ό,τι άλλο ήθελεν προκύψει, να καλλιεργούμε συστηματικά τη σωματική μας ρώμη και αλκή, να παίζουμε με το εφήμερο φαίνεσθαι, να στροβιλιζόμαστε σε όλους τους δυνατούς ιλίγγους, να απολαμβάνουμε το στοίχημα, το αβέβαιο και τον κίνδυνο.
[…] Διδασκόμαστε ότι οφείλουμε να παρακολουθούμε συναυλίες, χοροδράματα και μελοδράματα, να θεραπεύουμε τη φιλοσοφία και την ποίηση, ή και να θεραπευόμαστε μέσα απ’ αυτές, να νιώθουμε ιερό ρίγος μπροστά στη μεγάλη τέχνη, και επ’ ευκαιρία να στοχαζόμαστε για το καθημερινό και για το υπερβατικό. Για να είμαστε «πλήρεις πολίτες» της ανατέλλουσας άγνωστης και άθεης πόλης, πιεζόμαστε λοιπόν να προβαίνουμε συνεχώς σε αδύνατες συνθέσεις ανάμεσα στο εφήμερο και το πάγιο, ανάμεσα στο χρήσιμο και το άχρηστο, ανάμεσα στο χυδαίο και το υψιπετές, ανάμεσα στο αναγκαίο και το τυχαίο. Και κυρίως πιεζόμαστε να θρυμματίζουμε τη βούλησή μας και τον χρόνο μας, να αναπροσαρμόζουμε συνεχώς τις προτεραιότητές μας, να ανοιγόμαστε στον κόσμο ως επιτελικοί χειριστές ενός διαρκούς ενεργειακού «ζάπινγκ». […]
Και ακριβώς στο σημείο αυτό εντοπίζεται η τρέχουσα αντιφατική μετασημασιολόγηση των νοημάτων της παιδείας και του πολιτισμού. Πράγματι, οποιαδήποτε εκπαιδευτική διαδικασία δεν μπορεί παρά να αντιστοιχεί εξ αντικειμένου στα δεδομένα της δικής της εποχής. Στα χρόνια μας, όμως, καμιά «κοινωνία» δεν μπορεί πια να βαυκαλίζεται ότι έχει τη δυνατότητα να «επιλέγει» συλλογικά τους τρόπους με τους οποίους τα μέλη της θα «πρέπει» να εργάζονται, να ανταγωνίζονται μεταξύ τους, να καταναλίσκουν, να επικοινωνούν, να ιεραρχούνται, να καταξιώνονται, να αναπαράγουν τις κανονιστικές προϋποθέσεις της συμβίωσής τους και να γίνονται «καλύτεροι». Οι αξίες, οι απολαύσεις και οι μορφές αναψυχής διαμορφώνονται πια έξωθεν, σύμφωνα με τα «ουδέτερα» οικουμενικά δορυφορικά πρότυπα που καλλιεργούνται από τα ΜΜΕ. Ακόμη λοιπόν και η θεμελιώδης έννοια μιας δεδομένης και χωροθετημένης «κοινωνίας», που, έστω εν δυνάμει, επιθυμεί να αυτοπροσδιορίζεται πολιτικά και πολιτισμικά είναι πλέον παρωχημένη, ή τουλάχιστον αναχρονιστική. […]
[…] Δεν μπορούμε κατά κανέναν τρόπο να ξέρουμε ποια είναι και ποια θα είναι η «κουλτούρα του επερχόμενου τεχνικού πολιτισμού». Γνωρίζουμε μόνο τα δειλά και βεβαρημένα προανακρούσματά της, όταν παρατηρούμε ότι ανάμεσα στην Επίδαυρο, το Μουντιάλ και τη Φόρμουλα 1, ανάμεσα στον Γκαίτε και τους Η/Υ δεν μπορεί να υπάρξουν πλέον κοινά αποδεκτές αξιακές ιεραρχήσεις. Καγχάζουμε διαπιστώνοντας ότι τα διάφορα εκπαιδευτικά περιεχόμενα και οι διάφορες πολιτιστικές «εκδηλώσεις» ανταγωνίζονται απλώς μεταξύ τους για παρουσία, δημοσιότητα και πόρους προωθώντας και πουλώντας με το ίδιο ακριβώς ‘know-how’* τα κατ’ επίφαση διαφορικά, αλλά σε τελική ανάλυση ταυτόσημα συμβολικά τους εμπορεύματα. […]. Πολύ περισσότερο που στην προβολή τους, έστω και εάν δεν φαίνονται ιδιαίτερα χαρούμενες, η νέα κουλτούρα και γνώση που ανατέλλουν παραμένουν άγνωστες και εγγενώς παιγνιώδεις. Κανένας, και λιγότερο από όλους η τεχνολογία, δεν γνωρίζει τα άτακτα και άσωτα τέκνα του, κυρίως όταν τα τέκνα αυτά είναι «φυσικά».
Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, εφ. Το Βήμα, 30/08/1998 (κείμενο ελαφρά διασκευασμένο)
*universalitas: οικουμενικότητα
*know-how: τεχνογνωσία
*φετίχ: λατρευτικό αντικείμενο ή ζώο που του αποδίδονται υπερφυσικές – μαγικές ιδιότητες
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (100-120 λέξεις). Μονάδες 25
Β1. Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές (Σ) ή λανθασμένες (Λ) βασισμένοι στο κείμενο:
α) Η εποχή μας δεν απαιτεί υψηλές δεξιότητες.
β) Οι καιροί μας δεν υπαγορεύουν τη σύνθεση αντιθετικών εννοιών.
γ) Κάθε εκπαιδευτική διαδικασία οφείλει να συμβαδίζει με τις ανάγκες της εποχής της.
δ) Τα πρότυπά μας διαμορφώνονται από την ίδια την κοινωνία μας.
ε) Είναι γνωστό το περιεχόμενο και τα απότοκα του τεχνικού πολιτισμού. Μονάδες 10
Β2. Να εντοπίσετε στο κείμενο πέντε φράσεις με συνυποδηλωτική σημασία. Μονάδες 10
Β3. Να εντοπίσετε τη σύνταξη της παρακάτω περιόδου και να τη μετατρέψετε στην αντίθετη, κάνοντας τις απαραίτητες μεταβολές: «Δεν μπορούμε να έχουμε την εμπειρία ενός πολιτισμού της γυναίκας, όπως ακριβώς αγνοούμε παντελώς ποια είναι η κουλτούρα του παιδιού». Μονάδες 6
Β4. α. Να αντικαταστήσετε τις παρακάτω λέξεις με νοηματικά ισοδύναμες: ευλάβεια, αλκή, τρέχουσα, προανακρούσματα, πόρους. Μονάδες 5
β. Να σχηματίσετε τέσσερα (4) νέα ουσιαστικά (απλά ή σύνθετα) με το β’ συνθετικό των παρακάτω λέξεων: διαδικασία, μετασημασιολόγηση, δορυφορικά, αποδεκτές. Μονάδες 4
Γ. Η τεχνική εξέλιξη ως βασική συνιστώσα του σύγχρονου πολιτισμού λαμβάνει ολοένα και πιο ολοκληρωτικές διαστάσεις. Αναλογιζόμενοι το εύρος της, να γράψετε ένα άρθρο -600 λέξεων- σε εφημερίδα ευρείας κυκλοφορίας στο οποίο, αφού αναφερθείτε στην αλλοτρίωση ως απόρροια του τεχνοκρατικού προσανατολισμού στη σύγχρονη εποχή, να επισημάνετε τους τρόπους με τους οποίους ο πνευματικός πολιτισμός θα μπορούσε να λειτουργήσει ως αντιστάθμισμα στην ακατάσχετη ανάπτυξη του τεχνικού. Μονάδες 40
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
- Ο επιφυλλιδογράφος πραγματεύεται τις τάσεις του σύγχρονου τεχνικού πολιτισμού. Αρχικά, επισημαίνει την ανάγκη προσαρμογής του ατόμου σε αντίρροπες δυνάμεις διατήρησης και ανατροπής διαχρονικών και πάγιων αξιών και την εξοικείωσή του, στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και της τεχνολογικής προόδου, με το καινοτόμο και το κλασικό σε διάφορους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η ανάγκη αυτή κατακερματίζει τον ανθρώπινο χρόνο και τις επιθυμίες και υπαγορεύει αντιστοίχως τον επαναπροσδιορισμό της παιδείας και του πολιτισμού, παρόλο που, με δεδομένη την αδυναμία καθορισμού των συλλογικών τρόπων συμπεριφοράς των πολιτών από την κοινωνία, αξίες και ψυχαγωγία ετεροκαθορίζονται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Τέλος, ο συγγραφέας διαπιστώνει τη συλλογική αδυναμία πρόβλεψης της εξέλιξης του τεχνικού πολιτισμού και τη συνεπακόλουθη εμπορευματοποίηση της εκπαίδευσης και της κουλτούρας, καταλήγοντας ότι κι ο ίδιος ο νέος αυτός πολιτισμός δεν μπορεί να προβλέψει τα «παράγωγά» του.
Β1. α)→Λ, β) →Λ, γ)→Σ, δ)→Λ, ε)→Λ
Β2. «αμετακίνητες «αρχές»», «καλλιεργούμε το νέο», «να θεραπευόμαστε μέσα από αυτές», «νιώθουμε ιερό ρίγος», «θρυμματίζουμε τη βούλησή μας».
Β3. Η σύνταξη της περιόδου είναι ενεργητική.
Μετατροπή σε παθητική: «Δεν μπορεί να κατέχεται από εμάς η εμπειρία ενός πολιτισμού της γυναίκας, όπως ακριβώς αγνοείται παντελώς (από εμάς) ποια είναι η κουλτούρα του παιδιού».
Β4. α. ευλάβεια: σεβασμό αλκή: δύναμη τρέχουσα: σημερινή, ισχύουσα
πόρους: προσόδους προανακρούσματα: προάγγελους, προοίμια
β. εκδίκαση, σήμανση, φερωνυμία, δεξίωση.
Γ. Το τίμημα της τεχνικής προόδου
Από την εποχή της εκβιομηχάνισης των κοινωνιών, η τεχνολογία αποτελεί συνοδοιπόρο του ανθρώπου σε κάθε έκφανση της καθημερινότητάς του. Η τεχνική εξέλιξη, ωστόσο, λαμβάνει καθημερινά απειλητικές διαστάσεις, διακυβεύοντας ουσιαστικά και αδήριτα συνυφασμένα με την ανθρώπινη φύση αγαθά. Ειδικότερα,, η πρόσφατη κατασκευή ενός «υπερόπλου» καταδεικνύει ότι η τεχνική δεν τίθεται πάντα στην υπηρεσία του ανθρώπου και της ειρήνης. Προβάλλει, λοιπόν, επιτακτική η ανάγκη «εξανθρωποποίησης» της, ώστε να σέβεται τον δημιουργό και αποδέκτη της.
Αναλυτικότερα, η αλλοτρίωση ως αναπόδραστη συνέπεια της υπέρμετρης τεχνικής εξέλιξης διαφαίνεται από τα κατωτέρω:
- Πρωτίστως, εκβιομηχάνιση και τυποποίηση της εργασίας, ως απόρροιες της στείρας εξειδίκευσης που επιβάλλει ο τεχνικός πολιτισμός → άμβλυνση φαντασίας και δημιουργικότητας του ανθρώπου, αφού καθίσταται ένα απλό εξάρτημα της μηχανής που υπηρετεί → αποξένωση από τη φύση του, απώλεια φαντασίας, δημιουργικότητας και πρωτότυπης σκέψης.
- Συνάμα, καταστολή πνευματικής ανάπτυξης και κριτικής διάπλασης του ανθρώπου λόγω της ανωτέρω τυποποίησης της εργασία → λειτουργικός αναλφαβητισμός λόγω αδυναμίας κριτικής επεξεργασίας ευρύτερων κοινωνικοπολιτισμικών μηνυμάτων που δεν άπτονται της εργασίας → αποξένωση από την πολυμορφία της ζωής αλλά και από την κριτική του σκέψη.
- Παράλληλα, εντατικοποίηση της εργασίας στις σύγχρονες κοινωνίες της Δύσης και απώλεια ουσιαστικού ελεύθερου χρόνου ως απότοκα της εκβιομηχάνισης → αλλοτρίωση του ανθρώπου. Επί της ουσίας κατάργηση της οκτάωρης εργασίας→ υπερκάλυψη ελεύθερου χρόνου από εργάσιμο → πνευματική μονομέρεια του ανθρώπου λόγω έλλειψης ενασχόλησης με δημιουργικές δραστηριότητες πέραν της εργασίας του.
- Επιπλέον, έλλειψη ουσιαστικών ανθρωπίνων σχέσεων και συναναστροφών λόγω εντατικοποίησης της ζωής → αποξένωση σύγχρονου ανθρώπου από τον συνάνθρωπο → ηθικοπνευματική καταρράκωση του ανθρώπου.
- Επιπροσθέτως, απόλυτη προσήλωση του ανθρώπου στα προϊόντα της τεχνολογίας και ειδικά στο διαδίκτυο → κοινωνική απομόνωση, εσωστρέφεια και συναισθηματική ένδεια λόγω σύναψης εικονικών σχέσεων και αποχής από δια ζώσης επαφές.
- Επίσης, καλλιέργεια υλικοευδαιμονιστικού πνεύματος λόγω υπεραφθονίας των υλικών αγαθών → ηθική αλλοτρίωση του ανθρώπου λόγω κυριαρχίας ματαιοδοξίας, ατομικισμού και φιλαυτίας και αφαίμαξη της φύσης στον αγώνα ικανοποίησης πλαστών υλικών αναγκών και κατίσχυσης του υπερκαταναλωτισμού.
- Ταυτόχρονα, κατασκευή και τελειοποίηση όπλων μαζικής καταστροφής → εξαπόλυση πολέμων ενόψει οικονομικών συμφερόντων → υποδούλωση ανίσχυρων κρατών από τεχνολογικά αναπτυγμένα → όξυνση κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων.
Καθίσταται πρόδηλη, συνεπώς, η αλλοτρίωση του σύγχρονου ανθρώπου λόγω της τεχνικής έκρηξης. Αδήριτο, λοιπόν, προβάλλει το αίτημα εξανθρωπισμού της τεχνικής στη βάση του πνευματικού πολιτισμού. Ειδικότερα:
- Καταρχάς, επιτακτική η ανάγκη εξανθρωπισμού επιστήμης και τεχνολογίας → εξυπηρέτηση οικουμενικών ανθρώπινων αναγκών και όχι στενών ιδιοτελών συμφερόντων → εδραίωση παγκόσμιας ειρήνης.
- Επιπλέον, απαραίτητη η όξυνση της κριτικής σκέψης με σκοπό την ορθολογική και συνετή χρήση των τεχνικών επιτευγμάτων από τον άνθρωπο προς όφελος του ίδιου και της ανθρωπότητας.
- Ακόμη, ανάγκη επανιεράρχησης ηθικών αξιών → ο ηθικοπνευματικός πολιτισμός, θεμέλιο της τεχνικής εξέλιξης → ανθρωποκεντρική ανάπτυξη τεχνολογίας και επιστήμης,
- Επιπροσθέτως, αναγκαιότητα έμφασης στις ουσιαστικές ανθρώπινες σχέσεις και όχι στην άψυχη ύλη → ηθική και συναισθηματική πληρότητα ανθρώπου.
- Συνδυαστικά, αναγκαία η πνευματική καλλιέργεια για αποστροφή τεχνολογικού μεσσιανισμού → ανθρώπινη αυτενέργεια για αντιμετώπιση ζητημάτων και όχι στήριξη στα «σωτήρια» τεχνολογικά μέσα.
- Τέλος, επιτακτική η συμφιλίωση του ανθρώπου με τη φύση μέσω καλλιέργειας οικολογικής συνείδησης που προϋποθέτει την ηθικοπνευματική σφυρηλάτηση του ανθρώπου → βιωσιμότητα φυσικού περιβάλλοντος και σεβασμός στον άνθρωπο.
Επιλογικά, διαπιστώνεται ότι η άκρατη τεχνική εξέλιξη, πέραν των λοιπών ολέθριων συνεπειών της, συνεπιφέρει την αλλοτρίωση του σύγχρονου ανθρώπου. Απαιτείται, λοιπόν, ο τεχνικός πολιτισμός να κινείται στις ανάγκες του ανθρώπου με τον πνευματικό να αποτελεί έρεισμά του. Μόνο τότε θα ευοδωθεί το μεγάλο όραμα της ανθρωπότητας: ο εξανθρωπισμός της τεχνικής και της επιστήμης.
Επιμέλεια:
Ομάδα Νέων Ελληνικών Ε.Ο. “ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ”
ΦΥΣΙΚΗ ΘΕΤΙΚΗΣ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
